Kahve fincanları

Kahve fincanları, kahve yada çay içmek için kullanılan, içerisinde sıcak içecek bulunduğu için kulp ile tasarlanmış, genelde porselen, seramik, cam vb. maddelerden yapılmış kaplara verilen isimdir.

Fincanlar şekillendirildikleri hammadde ve kullanım amacına göre farklılık gösterir. Bu özellikler kulp, ayak, boyut, rölyef, dekor olduğu gibi hammadde olarak da porselen, seramik, cam, terrakota fincanlar olarak gösterilebilir. Genel olarak iç hacmi 60-90 cc, yüksekliği 55-64 mm., ağız çapı 67-77 mm, ayak çapı ise 35-39 mm. arasında ölçülere göre tasarlanmaktadırlar. Aşağıda fincanların sahip oldukları bu özelliklere ayrıntıları ile değinilecektir.

Kokusu çok güzel, tadı çok özel kahvenin insan yaşamına getirdiği sonsuz zevke araç olan fincanlar uzun yolculuğun, son durağını teşkil eden unsurlardır.

Hammaddelerine Göre Kahve fincanları

Fincanlar hammaddelerine göre çeşitli gruplara ayrılmaktadır. Porselen, stoneware, cam, terrakota, çini gibi başlıklar altında inceleyeceğimiz fincanlara kısaca değinilecektir.

Porselen Kahve fincanları

Porselen fincanlar kahve tiryakilerinin en gözde kahve içme aracıdır. Bu fincanlar tabakları ile birlikte tasarlanmış, ele alındığında kırılacak kadar ince şeffaf özellik gösteren fincanlardır. Türk kültüründe, genelde iki yada altı kişilik olarak tasarlanan fincanları tek parça olarak temin etmekte mümkündür. Ancak uzak doğu ülkelerinde bu takımlar 5’er kişilik olarak satılmaktadır. Sağlık olarak da porselen diğer hammaddelerden üstünlük kazandığı için porselen fincanlar bugün hala bir mücevher değerinde, asaletini korumaktadır.

Porselen kahve fincanları 70- 90 cc iç hacim ebatlarında üretilmekte, üzerine çıkartma yada el dekoru ile desenler yapılmaktadır. Bu fincanların et kalınlıkları, ağız ve ayak çapları formun estetik yapısına göre değişmektedir.

Stonware Kahve fincanları

Stoneware fincanlar, porselen fincanlara yakın bir görüntüdedirler. Ancak hammadde içeriğinden dolayı porselen kadar ince bir görüntüye sahip değildir. Genelde nescafe, kapuçino vb. içiminde kullanılan fincanlar (günümüzde kupa olarak da biliniyor), daha büyük ölçülerde ve silindirik formdadırlar. Kupalar 250-300 cc iç hacim ebatlarında, tabaklı ya da tabaksız olarak üretilmektedirler.

Cam Kahve fincanları

Tarihte cam fincanlara Beykoz camlarında rastlamak mümkündür. Üzerine desenler yapılmak suretiyle tasarlanmış fincanlar estetik bir görüntüye sahip olmalarına rağmen, porselenin büyüsüne kapılanlar tarafından çok fazla ilgi görmemişlerdir.

Terra kota Kahve fincanları

Terrakota fincanlar, sırsız fincanlardır. Bu fincanlara en güzel örnek tophane fincanlarıdır. Bu fincanların en belirgin özelliği tamamen doğal kızıl toprak renklerde olmasıdır. Geçmişte bu hammadde ile yapılmış fincanlar varsa da günümüzde terrakota fincan, sektöre hizmet eden fabrikalarda yapılmamaktadır.

Çini Kahve fincanları

Türk Kültüründe, çini kahve fincanı örneğine en fazla 18. y.y. da Kütahya çinilerinde rastlanmaktadır. Bu döneme ait fincanlar halen Kütahya Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmekle beraber özel koleksiyonlarda da bulunmaktadır.

Genellikle beyaz hamurlu, beyaz astarlı, şeffaf, renksiz, sıraltında kobalt mavi, sarı, yeşil ve kırmızı, konturlarda siyah kullanılarak desenler ile bezenmiştir. Bu döneme ait örneklere aşağıda yer verilmektedir. Günümüzde Kütahya’da çini fincanlar yapılmakla beraber, yerini porselene bırakmıştır.

Fincanların Kulp, Gövde, Ayak Şekillerine çeşitleri

Fincanlar şekilleri itibariyle de gruplara ayrılır. Kulpsuz fincanlar (kallaviler), kulplu fincanlar, ayaklı fincanlar, zarflı fincanlar bu fincan örneklerinin en önemlileridir.

Kulpsuz Fincanlar (Kallaviler)

Kulpsuz kahve fincanları, halen günümüzde de kullanıcıları nadiren de olsa bulunan diğer adıyla şaplak olarak bilinen fincan şeklidir. Genelde normal fincandan biraz daha büyük ebattadırlar.

Tiryakiler tarafından tercih edilen modellerdir. Bu fincanlar tabaktı ya da tabaksız olarak kullanılmaktadır.

Kulplu Fincanlar

Kulplu fincanlar, en çok kullanılan fincan modelleridir. Tabak ile beraber boyutları birbirine orantılı şekilde tasarlanmıştır. Aşağıda en çok üretilen, fincan kulp modelleri yer almaktadır. Kahve fincanlarının kulp modelleri son derece ergonomik tasarlanmıştır. Türk Kültüründe fal bakma gibi bir gelenek olduğu için kulplar fincanın ters çevrilmesine olanak sağlayacak formdadırlar.

Ayaklı fincanlar

Ayaklı kahve fincanları, diğer fincanlardan farkı ayaklı olmasıdır. Görüntü olarak çok şık ve zarif ve kırılabilir olması günlük kullanımdan daha çok özel günler için kullanılmalarına olanak tanımıştır.

Zarflı fincanlar

Zarflı kahve fincanları, tiryakilerin tercih ettikleri, kulbu olmayan fincanların içine konularak, kahvenin içildiği, ayaklı formlardır. “Düne kadar fincanlar kulpsuz yapılırdı. Fincan zarflarının amacı ise; kahvenin incecik fincanını hem korumak, hem de elin yanmamasını sağlamaktır.

Kahve fincanları için zarflar günümüzde kullanılmamaktadır. Gümüş, pirinç, bakır, altın gibi madenler, sert hoş kokulu ağaçlar (abanoz, kuka), bağa, fildişi, boynuz gibi maddelerden yapılanları bulunmaktadır.

Kahve fincanları, kahve ağacı